Długotrwały stres może być przyczyną kryzysu lub depresji. Chroniczny stres niszczy nas, pożera energię i wyczerpuje psychicznie i fizycznie. Gdy nie radzimy sobie już z sytuacją, żyjemy w napięciu, brakuje nam energii i umiejętności poradzenia sobie z problemem warto wtedy zgłosić się po pomoc do specjalisty.
Czym jest kryzys?
1. Kryzys jest reakcją “zdrowego” człowieka
Kryzys może dotknąć każdego człowieka, bo jest wynikiem spotkania na drodze czegoś, co jest dla nas trudne, co nas przerasta. Kryzys jest zjawiskiem naturalnym, wpisanym w tok życia każdego człowieka bez względu na wiek, płeć, status społeczny, ekonomiczny, wykształcenie czy doświadczenie.
Warto wiedzieć, że kryzys nie jest chorobą ani zaburzeniem psychicznym. Kryzys jest specyficzną reakcją na to, co dzieje się w życiu danej osoby. Chwilowo kryzys wybija z równowagi psychicznej osobę zmieniając jej funkcjonowanie, ale po określonym czasie jest powrót do normy. Dzieje się tak, gdy konstruktywnie poradzimy sobie z przeżywanym kryzysem.
2. Kryzys jest związany z doświadczeniem wydarzenia krytycznego, ale nie jest czynnikiem przesądzającym
Jest reakcją na zdarzenie, które z subiektywnego punktu widzenia przerasta możliwości poradzenia sobie z nim. Samo doświadczenie trudnego wydarzenia np. rozwodu, śmierci itp. nie jest wskaźnikiem kryzysu. To tylko znaczy, ze ta osoba jest w trudnej sytuacji. Natomiast nie musi to oznaczać, że jest w kryzysie.
Przy czym samo pojęcie “wydarzenie krytyczne” jest terminem bardzo subiektywnym. Czasem jest to faktycznie nagłe, niespodziewane wydarzenie, które wywołuje w nas szok. Wówczas dużo zależy od naszej odporności psychicznej, cech osobowości i środowiska, w którym się znajdujemy jak przez to przejdziemy.
Czasem jest to długotrwałe oddziaływanie stresorów i napięcia, które stopniowo narasta oddziałując z niewielką siłą, ale stale. Wówczas pojawienie się kryzysu od momentu zdarzenia krytycznego do naszej reakcji może rozciągnąć się w czasie od kilku tygodni do nawet kilku lat.
Początkowo mamy przeświadczenie, że sobie bardzo dobrze radzimy, ale z czasem zaczyna nam brakować sił i wówczas nawet niewielkie stresujące wydarzenie może uruchomić reakcję kryzysową. Osoba w kryzysie czuje, że to już ją przerasta i mimo, że jeszcze do niedawna nie byłoby to dla niej trudne, to teraz czuje się bezradna i ma wrażenie chaosu i poczucie braku kontroli nad życiem.
3. Kryzys wpływa holistycznie na funkcjonowanie człowieka
Kryzys pociąga za sobą zmiany w ciele, emocjach, myśleniu i w zachowaniu.
Osoba będąca w kryzysie nie czuje się i nie zachowuje w sposób typowy dla siebie. Mierzenie się z sytuacją kryzysową stopniowo wyczerpuje energię, zasoby i rozlewa się na wszystkie obszary życia.
Osoba w kryzysie ma poczucie bezradności, niemożliwości poradzenia sobie z nim, co wywołuje dyskomfort emocjonalny, duże napięcie i paraliż funkcjonowania. Ma poczucie braku kontroli nad swoim życiem, chaosu. W obszarze ciała najczęściej przejawia się to zmianami w apetycie (raczej jest mniejszy), ospałości, pojawiają się jakieś dziwne bóle (głowy, brzucha itp.), czy reakcje np. trzęsące ręce, przyspieszone bicie serca. Ma trudności ze snem, czuje się zmęczona, niezainteresowana tym, co dotychczas było dla niej ważne.
Często czuje ból emocjonalny, który jest najczęstszą przyczyną zgłaszania się po pomoc. Pojawia się cała gama emocji, które wymykają się spod kontroli. Charakterystyczna jest ich duża dynamika i nasilenie. Od smutku, beznadziejności, poczucia bezradności po złość i wybuchy gniewu. Poznawczo też taka osoba gorzej funkcjonuje.
Zauważalny jest problem z pamięcią, koncentracją uwagi na jednym wydarzeniu, roztargnienie, “gonitwa myśli”, chaos, a nawet może pojawić się też czarnowidztwo. Zaczyna się problem z podejmowaniem decyzji, kreatywnością i rozwiązywaniem problemów. Zauważalna jest u takiej osoby nerwowość, konfliktowość i zachowania, które określamy jako ryzykowne. Mają one przynieść ulgę np. sięganie po alkohol, leki, hazard itp.
Ze względu na brak energii osoby w kryzysie zaczynają zaniedbywać swój wygląd, obowiązki, czy relacje. Charakterystyczne też jest to, że takiej osobie nic się nie chce. Mogą pojawiać się zachowania ucieczkowe np. oglądanie tv, gry itp. Kryzys wybija z naturalnej równowagi psychicznej i osoba zaczyna funkcjonować i zachowywać się inaczej niż zwykle, poza swoją normą.
4. Kryzys ma swoją dynamikę i jest osadzony w czasie
Wybicie z naturalnej równowagi ma charakter czasowy i mija wraz z poradzeniem sobie z nim. Inaczej niż w zaburzeniach, które są procesami wieloletnimi. Na początku symptomy są bardzo nasilone, wyzwalają się naturalne mechanizmy obronne.
Potem następuje proces adaptacji, kiedy wciąż się jeszcze utrzymuje nietypowe zachowanie, ale już nieco mniej intensywnie. Z czasem, gdy strategie stosowane przez osobę w kryzysie są właściwe następuje osłabienie symptomów i powrót do normy. To może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy.
5. Kryzys niesie w sobie potencjał rozwojowy
Kryzys jest doświadczeniem, które pokazuje bezsilność i niemoc. W celu poradzenia sobie z nim osoba musi uruchomić w sobie wiele zasobów i mocy, by go przezwyciężyć. Wymusza to konieczność dokonania zmian życiowych.
Chodzi głównie o proces, który dzieje się w głowie i życiu danego człowieka. Ważna jest sama ścieżka, sposoby radzenia sobie z tą sytuacją, a nie samo doznanie doświadczenia kryzysowego. Odpowiednia postawa może wyzwolić rozwój, stanowić moment zwrotny w życiu człowieka, ale bez dokonania zmian nie dzieje się to automatycznie.
6. Kryzys może być przyczyną poważnych zaburzeń
Jeśli osoba nie otrzyma wsparcia oraz samodzielnie nie potrafi się zaadaptować do sytuacji to mogą pojawiać się zaburzenia. Gdy człowiek zastosuje nieadaptacyjne strategie radzenia sobie z kryzysem może rozwinąć się uzależnienie, depresja, nerwica itp.
W przypadku uzależnienia osoba dąży do obniżenia napięcia, by poczuć się lepiej. Gdy to zadziała, a ból powraca to cyklicznie zaczyna po to sięgać. Mogą być to substancje typu alkohol, leki, narkotyki itp. lub behawioralne np. pracoholizm, hazard, zachowania ryzykowne, gry itp. Mogą pojawiać się również dolegliwości psychosomatyczne.
Nie ma negatywnych skutków choroby, ale mamy dolegliwości np. z sercem, brzuchem, alergią, gardłem, autoimmunologiczne np. Hashimoto, RZS itp. Celem pierwszej pomocy psychologicznej w kryzysie jest przeciwdziałanie skutkom kryzysu, a szybkie odpowiednie zareagowanie ma pomóc uchronić osobę przed rozwojem zaburzeń, patologii i uzależnień.
Kryzys jest punktem zwrotnym, przełomowym, w którym rozstrzyga się dalszy kierunek rozwoju osoby (Puryear 198; Kubacka-Jasiecka 1997; Sęk, 2001). Człowiek może wykorzystać kryzys do rozwoju siebie, zmiany wartości jakimi żyje jak i do znalezienia sensu własnego istnienia.
Może to być moment, gdy nabędzie nowych umiejętności, które zostaną użyte wtedy, gdy nadejdą trudniejsze momenty. Osoby doświadczające kryzysu chcą pomocy i są gotowe do dokonania zmian. Może to być dobra motywacja do tego, by zacząć coś nowego w swoim życiu lub zmienić dotychczasowe nawyki, ponieważ w tym czasie jest to po prostu łatwiejsze.